Фейк жаңалықтардың қоғамға әсері

    Қазіргі цифрлық дәуірде ақпараттың таралу жылдамдығы артқан сайын фейк жаңалықтар қоғам үшін елеулі қауіпке айналып отыр. Әлеуметтік желілер мен мессенджерлер жалған ақпараттың негізгі таралу арналары саналады. Зерттеулерге сәйкес, фейк жаңалықтар шынайы ақпаратқа қарағанда 6 есе жылдам таралады, ал бір жалған хабарлама алғашқы 10 сағатта 10–50 мың адамға жетуі мүмкін. Сонымен қатар, адамдардың 60%-дан астамы көрген ақпараттың дереккөзін тексермей бөліседі.

Фейк жаңалықтардың ең үлкен әсері қоғамдық санада байқалады. Эмоцияға негізделген жалған ақпарат бейтарап жаңалықтарға қарағанда 3 есе жиі таралады, бұл адамдардың шешім қабылдауына тікелей ықпал етеді. Соның салдарынан қоғамда үрей, сенімсіздік және жалған пікірлер қалыптасады. Соңғы жылдары ресми ақпарат көздеріне деген сенім деңгейі 20–25%-ға төмендеген, ал кей елдерде дәстүрлі БАҚ-қа сенім соңғы 10 жылда екі есеге жуық азайған.

Фейк ақпараттың қауіптілігі әсіресе денсаулық сақтау саласында айқын көрінеді. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының деректеріне сәйкес, пандемия кезінде таралған жалған медициналық ақпарат салдарынан мыңдаған адам дұрыс ем қабылдамаған. Ғылыми бақылаулар бойынша, бір медициналық фейк орта есеппен 100 мыңға жуық қаралым жинайды, ал кей елдерде медициналық фейкке сенетіндердің үлесі 30–40%-ға дейін жеткен. Мамандар фейк жаңалықтармен күресте медиасауаттылықтың маңызын ерекше атап өтеді. ЮНЕСКО мәліметтері бойынша, медиасауаттылық бағдарламалары енгізілген елдерде жалған ақпаратқа сену деңгейі 15–20%-ға төмендеп, тексерілмеген ақпаратты бөлісу 1,5 есе азайған.

Қазақстанда да фейк ақпаратпен күрес жүргізіледі. AntiFake орталығы күмәнді ақпаратты тексерумен айналысады, ал Factcheck.kz және Kaztaspa.kz платформалары азаматтарға ақпараттың шынайылығын анықтауға мүмкіндік береді. Сарапшылардың айтуынша, фейк ақпараттың 30–40%-ы фотосуреттер арқылы таралады. Мұндай визуалды фейктерді анықтауда TinEye, Bing Image Match, Photo Sherlock секілді құралдар қолданылады.

Фейк жаңалықтар — қоғамның ақпараттық қауіпсіздігіне төнген маңызды қатер. Онымен күрес тек технологиялық тәсілдермен ғана емес, медиасауаттылықты арттыру және сыни ойлауды дамыту арқылы жүйелі түрде жүргізілуі тиіс.

«Journiverse» білім беру орталығының оқушысы: Бақытбек Гауһар